همشهریآنلاین - پروانه بندپی: چه بخواهیم و چه نخواهیم، یائسگی، روندی طبیعی در بدن زنان است و بالاخره از راه میرسد و باید از آن عبور کرد؛ مرحلهای که با توقف ترشح هورمونهایی مثل استروژن، چرخه قاعدگی و امکان بارداری زن برای همیشه پایان مییابد.
اما این همه ماجرا نیست؛ برای بسیاری از زنان، یائسگی دورهای بسیار دشوار است. چون با علائمی آزاردهنده مثل گرگرفتگی، تعریق شبانه، اختلال خواب، تغییر خلقوخو و حتی افسردگی همراه میشود و میتواند زندگی روزمره آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
متخصصان میگویند هورمونتراپی، روشی مؤثر برای کاهش علائم یائسگی و پیشگیری از عوارضی مثل پوکی استخوان است. هرچند سالها نگرانیهایی درباره افزایش خطر سرطان پستان با انجام این روش مطرح بود، اما امروز دیدگاهها تغییر کرده است و کارشناسان بر این نظرند که فواید و مزایای این روش درمانی بیشتر از عوارض آن است.
هورمونتراپی عوارض ندارد؟
دکتر اعظم سادات موسوی، جراح و متخصص زنان در گفتگو با همشهریآنلاین درباره هورموندرمانی یا هورمونتراپی با هدف کاهش علائم یائسگی به نکات بسیار مهم و قابل توجهی اشاره میکند. او میگوید: هورمونتراپی اگر به مدت کوتاه – یعنی زیر ۵ سال – و با دوز پایین انجام شود، عارضهای نخواهد داشت و حتی در افزایش احتمال ابتلا به سرطان پستان هم تاثیری ندارد. اما شروع درمان بعد از ۶۰ سالگی یا درمان طولانیمدت (بیش از ۵ سال) و با دوز بالا میتواند خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد.
به گفته این متخصص زنان، انجمنهای علمی منوپوز (Menopause) دنیا و همچنین انجمن منوپوز اروپا، علیرغم سروصدایی که چند سال قبل ایجاد شد که هورمونتراپی را برای زنان یائسه منع میکرد، حالا بر این باورند که برای زنان یائسهی علائمدار (گرگرفتگی، بیخوابی و ...) بهترین درمان هورمونتراپی است. به شرطی که درمان قبل از ۶۰ سالگی آغاز شود. 
نظر دکتر موسوی این است که بعد از یائسگی هرچقدر هورمونتراپی زودتر انجام شود، عوارض کمتری خواهد داشت و مزایای آن بیشتر خواهد بود. البته اگر خانمی تنها علائمی مانند خشکی واژن داشته باشد، هورموندرمانی موضعی (مثلاً با کرمها یا قرصهای واژینال) کفایت میکند و نیازی به هورموندرمانی نیست.
هورمونتراپی برای همه زنان مناسب نیست
با قطع ترشح هورمون استروژن در تخمدانها و کاهش سطح پروژسترون، بدن زنان دچار علائمی میشود که شاخصترین آن گرگرفتگی است. این حالت به صورت ناگهانی و خارج از اراده و کنترل رخ میدهد و باعث افزایش ضربان قلب، برافروختگی صورت و سینه و احساس گرمای شدید در بدن میشود. اگر این اتفاق موقع خواب رخ دهد، باعث اختلال خواب و مشکلات خُلقی در زن میشود.
دکتر موسوی میگوید: یائسگی پیامدهای مهم دیگری هم دارد که یکی از آنها کاهش تدریجی تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان است. این تغییرات بر سیستم قلب و عروق هم اثر میگذارد و احتمال بروز بیماریهای کرونری و حوادث قلبی را بالا میبرد. علاوه بر این، خشکی و آتروفی شدید دستگاه تناسلی که روی روابط جنسی تاثیر میگذارد، اختلالات حافظه، تغییرات خلقوخو، تحریکپذیری، اضطراب و حتی در مواردی افسردگی هم از عوارض شایع یائسگی هستند. بنابراین در زنانی که این علائم را دارند، هورمونتراپی، مطمئنترین راه برای رفع این علائم است.
البته این متخصص زنان روی این موضوع هم تاکید میکند که هورمونتراپی برای همه زنان مناسب نیست و میتواند منع درمان داشته باشد؛ مثلا خانمهایی که سابقه ترومبوآمبولی دارند، یا دچار خونریزیهای رحمی با علت ناشناخته، بیماریهای کبدی، تودههای پستانی مشکوک یا برخی مشکلات دیگر هستند، نباید سراغ این روش درمانی بروند. درضمن کنترل وزن و رسیدن به شاخص توده بدنی (BMI) مناسب و نرمال میتواند عوارض هورمونتراپی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و کیفیت زندگی زن را بالا ببرد.
شرایط و لوازم هورمونتراپی
اما هورموندرمانی برای کدام زنان مناسب است؟ چه مدت و هر چند وقت یک بار باید آن را انجام داد؟ قبل از شروع این درمان، انجام چه کارهایی لازم است؟ آیا درمان گران و پرهزینهای محسوب نمیشود؟ دکتر موسوی به همه این سوالها پاسخ میدهد: نخیر، این درمان با آن که حدود ۵ سال طول میکشد و بیمار باید هر ۶ ماه یک بار چکاپ شود، درمان گرانی محسوب نمیشود.
این جراح زنان درباره لوازم و شرایط هورمونتراپی هم توضیح میدهد: قبل از آغاز هورمونتراپی لازم است که بیمار تحت نظر متخصص زنان باشد و حتما باید در ابتدا تحت بررسی کامل قرار گیرد. این بررسیها شامل ارزیابی وزن و شاخص توده بدنی، بررسی سابقه خانوادگی سرطان، انجام ماموگرافی پایه، آزمایش چربیهای خون، تستهای کبدی و کلیوی، آزمایش عملکرد تیروئید، سونوگرافی از رحم و تخمدانها، تست پاپ اسمیر و همچنین سنجش تراکم استخوان است. این ارزیابیها و چکاپ کامل در ابتدای منوپوز (یائسگی) به پزشک کمک میکند که روند تغییرات و عوارض احتمالی را در سالهای بعد بهتر پیگیری کند.
درمان روی این خانمها بهتر جواب میدهد
موسوی در مورد کاندیدهای این روش درمانی توضیح میدهد: اگر امکان استفاده از استروژنهای پوستی (به صورت پچ یا اسپری) وجود داشته باشد، این نوع مصرف نسبت به داروهای خوراکی ارجحیت دارد. چون از عبور دارو از کبد جلوگیری میکند و تاثیری روی لیپوپروتئینها (ذراتی که چربیهایی مثل کلسترول و تریگلیسرید را همراه با پروتئینها در خون جابهجا میکنند) ندارد و میزان لختهپذیری در خون را هم افزایش نمیدهد. متأسفانه در ایران به دلیل تحریمها و محدودیتهای وارداتی، این محصولات کمتر در دسترس هستند و این کمبود برای خانمهای یائسه وجود دارد و الان بیشتر از داروهای خوراکی و قرصهای واژینال استفاده میشود.
این متخصص زنان درباره هورموندرمانی به موضوع بسیار مهمی اشاره میکند و میگوید: اگر درمان هورمونی را فقط با استروژن انجام دهیم و فرد مراجعهکننده پروژسترون دریافت نکند، خیلی ارجح است. چون پروژسترون میتواند عوارض استروژن را افزایش دهد. بنابراین ما نحوه درمان را طوری قرار میدهیم که مراجعین، پروژسترون دریافت نکنند. البته خانمی که قبلا به هر دلیلی عمل هیسترکتومی (برداشتن رحِم) انجام داده، شانس بیشتری دارد که فقط از استروژن استفاده کند و عوارض هورموندرمانی در کم باشد. اما برای زنانی که رحم دارند، ناچاریم که پروژسترون هم استفاده کنیم.
خانمهایی که هورمونتراپی نمیخواهند چه کنند؟
اما در مواردی که امکان یا تمایل به درمان سیستمیک وجود ندارد، چه باید کرد؟ به گفته موسوی در موارد اینچنینی میتوان از روشهای موضعی مثل کرمها یا قرصهای واژینال استفاده کرد. همچنین نرمکنندههای غیرهورمونیِ فاقد هورمون که فقط نرمکننده و مرطوبکننده هستند برای بهبود خشکی دستگاه تناسلی مفید هستند.
این جراح زنان تاکید میکند: درمجموع راههای متفاوت و متعددی برای درمان عوارض و علائم دوران یائسگی وجود دارد. گاهی نمیتوانیم از هورموندرمانی استفاده کنیم و قرصهای آرامبخش و همچنین داروهای گیاهی مثل روغن گلمغربی که خوب و مفید است را تجویز میکنیم. بعضیها هم از چایهای مخصوص، دمنوشها، فرآوردههای سویا و ... استفاده میکنند اما تأثیر اینها معمولاً محدود و مختصر است و جایگزین هورمونتراپی محسوب نمیشوند.
بیشتر بخوانید؛
- در یائسگی دقیقا چه اتفاقی برای زن میافتد؟
- عوارض یائسگی زنان تا چه زمانی ادامه دارد؟
- ۵ تصور نادرست درباره یائسگی
سبک زندگیتان را اصلاح کنید
دکتر موسوی به عنوان متخصص زنان در ادامه به نکته مهمی اشاره میکند: هورمونتراپی کل ماجرا نیست؛ در دوران یائسگی آنچه اهمیت بسیار زیادی دارد، اصلاح سبک زندگی است. ورزش منظم، تغذیه سالم و مناسب و کنترل وزن نقش بسیار مهمی در عبور بیدردسر از عوارض یائسگی و کاهش شدت علائم آن دارد. البته باید پذیرفت که حتی با رعایت این اصول، بعضی زنان همچنان دچار گرگرفتگی و اختلالات خواب میشوند و در این شرایط فقط هورمونتراپی میتواند مؤثرترین راهکار باشد. به عبارت بهتر، تنها درمان موثر برای از بین بردن علائم و عوارض یائسگی، هورموندرمانی است.
این متخصص زنان همچنین تاکید میکند: دانستن این نکته هم خیلی مهم است که علائم یائسگی مثل گرفتگی و اینها درنهایت بعد از ۶ ماه تا یک سال بعد از شروع یائسگی از بین میرود، اما تاثیرات این پروسه بر بدن زن و روند پوکی استخوان از بین نمیرود و حتی ممکن است تشدید شود. بنابراین همیشه باید مراقب بود.
نظر شما